وجه تسميه خميني شهر  وجه تسميه خميني شهر چند احتمال براي تسميه سده ( خميني شهر ) وجود دارد که به ترتيب قابل قبول بودن به يک يک آنها خواهيم پرداخت : 1-   اتصال سه ده فروشان ، ورنوسفادران و خوزان و تشکيل سده نظير سده آباديهاي بسيار وجود داشته اند که از تجميع چند آبادي با روستا بوجود آمده اند و همان نام براي آنها برگزيده شده است نظير : پنجده در محال خراسان قديم که به همين نام در کتب جغرافيا و تاريخ باقي مانده است و يا نکوچ ( 9 کوچ ) که مرکز دهستان مهبان بخش مرکزي شهرستان نيک شهر استان سيستان و بلوچستان است و از 9 آبادي ( متسنک ، ماهبان ، اورنگ ، دشتان در ، نوکايي کل ، روک ، گوري ) تشکيل شده است که بهم پيوسته اند و آبادي بزرگي را بوجود آورده اند. 2-   بعضي نويسندگان عقيده دارند اين شهر محل برگزاري جشن باستاني سده (sade) بوده است . دليل آن را نيز نزديکي آتشگاه به اين شهر مي دانند . سده يا سذگ جشن مخصوص آتش است که در روز صدم زمستان برگزار مي شود ( از اول فروردين تا آخر مهر ، يعني 7 ماه ازسال را زمستان و 5 ماه باقي را تابستان مي دانسته اند ) . بنا بر روايت بيروني ، احتمالاً مردم شهر مهرين ( ماربين ) در شب سذگ به اطراف شهر رفته ، دود بر مي انگيختند تا دفع مضرات کنند . لذا احتمال دارد به اين دليل ، اين منطقه بعد ها سده ناميده شده باشد . محل آن اصفهان بيان شده است . با استناد به همين به آن سده مي گفته اند. 3- در سده سه دژ به نامهاي کهندژ ، گاردمير و دژيمير وجود داشته است که در حال حاضر تنها خاطره اي از آنها باقي مانده است به اين ترتيب که محله اي در خوزان به نام کهندژ ناميده مي شود ، گاردر محله اي در ورنوسفادرآن مي باشد و همچنين يک مادي به همين نام نيز وجود دارد که جوي گاردر ناميده مي شود . گاردر مي تواند تغيير گارديميژ باشد.   4- علاوه بر دو وجه تسميه اي که گفتيم برخي نيز ريشه ي نام سده را در سه دژ مي دانند ( سه دژ بنامهاي گاردر ، کهندژ و دزيمير که در هر يک از آنها يکي از قهرمانان کياني زندگي مي کرده است ) و معتقدند واژه « سدژ » به مرور زمان به « سده » تغيير پيدا کرده است .  خميني شهر از باستان تا امروزدر دو قبرستان شهر دهها سنگ قبر با قدمت 700 ساله وجود دارد كه به خطوط عربي،  فارسي نوشته شده است  قنات « ديمتريان » كه دو هزارسال پيش توسط پيروزشاه ساساني حفر شده درحال ويراني است سده يا خميني شهر، از شهرهاي استان اصفهان با ابنيه قديمي، مساجد، قلاع و گورستانهاي شناخته و ناشناخته حكايت از روزگارهاي كهن با حوادث و رويدادهاي مختلف دارد خميني شهر با ابنيه قديمي، طبق شواهد قدمتي برابر اصفهان دارد. با وجود بسياري از مساجد، امامزاده ها، دانشمندان و نويسندگان درحال ويران شدن است و نشانه هاي ميراث فرهنگي آن به تدريج نابود مي شود با گردش در گوشه وكنار شهر، با قدمت چندهزارساله شهر و مساجد ، امامزاده ها و آرامگاه هاي دانشمندان و نويسندگان نامي اين شهر، ازجمله آرامگاه « ابن مردويه » آشنا خواهيد شد خميني شهر زماني17مسجد قديمي داشته كه شش مسجد كاملاً ويران شده است ، از يك مسجد تنها گلدسته ها و شبستاني به جا مانده است. و ده مسجد ديگر درحال ويران شدن است. اين شهرقديمي كه نام قديم آن « سده » است آرامگاه چهار امامزاده به نامهاي « امامزاده سيدمحمدنجم الدين »، « ابراهيم درب سيد » و « ابراهيم باواگان » و « امامزاده سيدمحمد » است كه تنها، بناي امامزاده سيدمحمد را اوقاف بازسازي مي كند. در دوقبرستان قديمي خميني شهر دههاسنگ قبر 700ساله وجود دارد كه بعضي از آنها را مي توان در گورستان « ورنوسفادران هفت رنگ » مشاهده كرد. دراين گورستان قريب 100قطعه سنگ عمودي و افقي به خطوط عربي، فارسي و نقش شير وجود دارد. قلعه و برجهاي « كهندژ » كه در زير خروارها خاك مدفون است ازديگر قلعه هاي شهراست كه با وجود ويرانه هاي آن زبانزد مردم و تاريخ نويسان است. قنات « ديمتريان » كه دوهزارسال پيش به دستور پيروزشاه ساساني حفر شده است، از ديگر بناهاي خميني شهر درحال ويران شدن است و قسمت هاي كمي از آن باقي مانده است ايوانها و كاروانسراهاي فراوان در خميني شهر از شواهد ديگر تاريخي است كه مورد بي مهري قرار گرفته است. كاروانسراي « خوشاب » كه تنها ديواره هاي آن باقي است ، تالار و ديوانخانه « سرتيپ اميني سدهي » (حاكم اصفهان ) و ايوان « گزيها » ازجمله ايوانها و كاروانسراهاي خميني شهراست. شايع است گنجهاي بسياري دراين مكان پيدا شده است اما درحال حاضر ازاين مكان به عنوان انبار سيمان استفاده مي شود. ايوان «گزيها» به وسيله سرتيپ سدهي حاكم اصفهان ساخته شد كه شامل تالار نارنجستان، حياط خلوت، حوضخانه، حمام، ميدان و اصطبل اسب دواني است. در ضلع شمالي اين خانه شبستاني با قدمت 100ساله وجود دارد كه مربوط به دخانيات بود و داراي آيينه كاري ،نقاشي وگچبري هاي ارزشمند است. اين بنا متروكه و به نام وارثان سرتيپ سدهي است كهشهرداري در پي تملك ، تعمير و مرمت آن است تالار « آعلي اكبر » از ديگر تالارهاياين خانه است كه مخروبه شده و سقف آن فرو ريخته است. مشهور است ناصرالدين شاه چندشب دراين تالار ضيافت داده است تالار « دايي رحيم » تنها تالار سالم اين ايوان است كه با قدمتي چند ساله برپا مانده است. ارسي، شيشه و منبت كاري ازبارزترين ويژگيهاي بنا است كه توسط سه وارث سرتيپ اميني نگهداري مي شود. دوخانه « محمدعلي خان و نصرت الله خان » دركنار خانه سرتيپ سدهي از ديگر خانه هاي قديمي است. خانه نصرت الله خان به سبك بختياري و خانه هاي شهركرد ساخته شده است و تصاوير مانند سربازان هخامنشي در تخت جمشيد، بر روي سنگهاي آن حجاري شده است تونل كهندژ قديمي ترين محله « سده » (خميني شهر) است كه دو هزار و پانصدسال قدمت دارد. كهندژداراي خانه ها و قلعه هاي زيادي بوده است. درخانه «غلامعلي پرنده » درمحله كهندژ تونلي كشف شده كه قطر آن به ارتفاع يك چهارپا بود و طول آن به پنج كيلومتر مي رسيد. مردم محلي مي گويند از اين تونل دربسياري از كتب قديمي نقل شده و نياز به حفاري و شناسايي كامل دارد. غير از اينها دهها اثر و بناي تاريخي ويران شده درخميني شهر يا همان « سده » وجود دارد كه لازم است ميراث فرهنگي باتوجه به اين آثار و قدمت منطقه نسبت به شناسايي اين گنجينه هاي تاريخي اقدام كند.   تاريخچه خميني شهر  شهرستان خميني شهر واقع در شمال غربي شهر اصفهان با 176 کيلومتر وسعت جغرافيايي کوچکترين شهرستان استان است . اين شهرستان از شمال به کوه سيد محمد از جنوب به رودخانه زاينده رود و فلاورجان از شرق به شهرستان برخوار و ميمه و از غرب به شهرستان نجف آباد محدود مي شود . فاصله اندک 15 کيلومتري خميني شهر تا شهر اصفهان آن را در موقعيت ويژه اي در همسايگي مرکز استان قرار داده است . ميانگين دماي سالانه هوا در آن 14 درجه سانتي گراد ، متوسط بارندگي 120 ميلي متر در سال و ارتفاع آن از سطح آب هاي آزاد 1600 متر مي باشد .  اين شهرستان طبق آخرين تقسيمات کشوري داراي سه شهر به نام هاي درچه،کوشک و خميني شهر است. از نظر اقليمي اين منطقه يکي از شهرستان هاي واقع در حاشيه زاينده رود ، داراي کوه هايي کم تعداد اما مؤثر در موقعيت اقليمي و چشم انداز طبيعي آن است که زيبايي خاصي به اين منطقه مي دهد .نام پيشين خميني شهر سده بوده است که روزگار باستان تا چند دهه پيش به آن نام معروف بوده است در فرهنگ نفيسي و برهان قاطع واژه سده به معناي آتش و شعله زبانه دار معنا شده است  گفته اند که چون اين شهر در پيش از اسلام محل برگزاري جشن هاي سده و آتش بوده و نيز به دليل نزديکي به آتشگاه به اين نام خوانده شده است اما برخي ديگر از مورخين در وجه تسميه نام سده گفته اند که اين نام از تجميع نام سه روستا در کنار هم و تشکيل يک کهن شهر بدست آمده است سه روستايي که اکنون هر کدامشان محله اي هستند از محلات شهر( ورنوسفادران ، خوزان و فروشان . مردمان اين منطقه انسان هايي سخت کوش با ايمان ، پايمرد و راست قامت در مقابل هجوم بيگانه اند . در برگ برگ صفحات تاريخ مقاومت سرسختانه مردم سده در مقابل نيروهاي محمود افغان بر مي خوريم به طوري که بسياري از نزديکان و ياران او به اسارت مردم اين شهر در آمدند. پطروس هين سرکيس نماينده خليفه بزرگ ارامنه در آن دوران در يادداشت هاي خود مي نويسد افغان ها نتوانستند دهکده خوزان را تصرف کنند چون ساکنان آن سخت با ايشان به مبارزه برخواستند . بناهاي خميني شهر در را در چهار گروه کلي از اين قرار مي توان تقسيم نمود: 1 - ابنيه مذهبي : مساجد و مناره ها ، بقاع متبرکه ، تکيه و حسينيه ها و … ) مثل مسجد جامع خوزان ، مسجد جامع فروشان ، مسجد زنجيري ، ورنوسفادران ، مسجد درب سيد ، مسجد آقاعلي اکبر ، مسجد جامع آدريان ، مسجد جامع کوشک و مسجد ملاحيدرعلي و مسجد سرپل فروشان ، مسجد ملامحسن شمس آباد ، مسجد جامع اندوان و مسجد جامع دستگرد. 2- ابنيه مسکوني و تشريفاتي ( کاخ ها و قصر ها ، ديوان هاي دولتي ، برج ها ) : خانه سرتيپ سدهي ، خانه مجيري ها ، تالار ملک زاده و خانه هاي محمد باقر درچه اي ، خانه ترکيان و منزل عبدالکريم توکلي و خانه محمد علي حاج حسن و خلوت کازروني در دستگرد و خانه لطفعلي و حاج علي در اسفريز و تالار حاج ابوالحسن در اندوان ...   3- مراکز تعليماتي و تحقيقاتي ( مدارس ، دانشگاه ، کتابخانه ها و رصد خانه ها و .... ) مکتب خانه هاي سده. 4- ابنيه عام المنفعه ( بيمارستانها و درمانگاهها ، حمام ها ، کاروان سراها و ميهمان خانه ها ، سدها و بندها و پل ها ، بازار ها و سوق ها و..... ) حمام کوچک و بزرگ يا حمام. توده اي فروشان ، حمام سرپل ، کاروان سراي حاج علي ، برج هاي کبوترخانه .